Του Σάββα Αναστασιάδη*
«Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί», γράφει ο Γιώργος Σεφέρης, ο γεννημένος στη Σμύρνη Νομπελίστας ποιητής.
Ακριβώς έναν αιώνα μετά την εθνική τραγωδία του 1922 και τον ξεριζωμό του ελληνισμού από τα πατρογονικά χώματα, η μνήμη της Μικρασιατικής Καταστροφής εξακολουθεί να προκαλεί πόνο έχοντας αφήσει ανεπούλωτα τραύματα στην ελληνική κοινωνία.
Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί μία από τις πιο τραγικές στιγμές που έζησε ο ελληνισμός στη μακραίωνη ιστορία του, ένα σαρωτικό ιστορικό γεγονός με δραματικές συνέπειες σε πολλαπλά επίπεδα: το δημογραφικό, το κοινωνικό, το πολιτιστικό, το οικονομικό, το πολιτικό. Μία άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική συμφορά που σφραγίστηκε με τη Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 και την υποχρεωτική Ανταλλαγή Πληθυσμών – την τελευταία δραματική πράξη η οποία έμελλε να σβήσει κάθε ελπίδα επιστροφής των Ελλήνων στη γη τους: την Ιωνία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη. Στο Αϊβαλί, τη Σμύρνη, την Τραπεζούντα, την Πέργαμο, τη Φώκαια, το Αϊδίνι. Ο Ελληνισμός της Ανατολής αφανίστηκε ύστερα από δύο χιλιάδες και πλέον χρόνια.
Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί: Στα εφιαλτικά γεγονότα από τον Αύγουστο του 1922 μέχρι τα τέλη του 1924, όταν περίπου 1.500.000 θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες. Άφησαν πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς– ανάμεσά τους 25.000 νεκροί και χιλιάδες τραυματίες στρατιώτες. Άνθρωποι εξαθλιωμένοι, άστεγοι, άρρωστοι, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι, οικογένειες ολόκληρες που θρηνούσαν για τον σύζυγο, τον γιο, τον πατέρα, βρέθηκαν στον δρόμο και αναγκάστηκαν να έρθουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Η καταστροφή της ιστορικής Σμύρνης με τη μεγάλη πυρκαγιά που την κατέκαψε από τις 13 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 1922 και η σφαγή χιλιάδων Ελλήνων από τα τουρκικά στρατεύματα του Κεμάλ ήταν το αποκορύφωμα του δράματος.
Η επόμενη ημέρα με την υποδοχή και αποκατάσταση του προσφυγικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας στη μητροπολιτική Ελλάδα άνοιξε για την χώρα μας ένα νέο κεφάλαιο και παράλληλα μία νέα πραγματικότητα για τους ξεριζωμένους Έλληνες. Όπου κι αν βρέθηκαν στην ελληνική επικράτεια οι Μικρασιάτες, οι Πόντιοι και οι Θρακιώτες διατήρησαν την ιστορική τους συνείδηση, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Κατάφεραν χάρη στην εργατικότητα, το επιχειρηματικό πνεύμα, τη δημιουργικότητα και τον πολιτισμό τους να στήσουν τη ζωή τους από το μηδέν και να φτιάξουν ξανά τα σπίτια τους δίνοντας παράλληλα ευεργετική ώθηση στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.
Καθώς όσο μεγαλώνει η χρονική απόσταση από τα ιστορικά γεγονότα κινδυνεύει να περιοριστεί και η κατανόησή τους, η συμπλήρωση ενός αιώνα από τη Μικρασιατική Καταστροφήτη χρονιά που διανύουμεθέτει μπροστά μας μία σειρά ευκαιριών να αντιληφθούμε με το βλέμμα του σήμερα την προσφυγική περιπέτεια, και τον τρόπο που η ενσωμάτωση του μικρασιατικού, ποντιακού, θρακικού ελληνισμού στην ελληνική επικράτεια σφράγισε την πορεία του ελληνικού κράτους.
Κι ακόμη, η εκατονταετηρίδα μπορεί να αναδείξει ως σύγχρονο διακύβευμα το διαχρονικό αίτημα για διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων όσο και του συνόλου των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Στην Αθήνα το σχέδιο για την ανέγερση του «Μεγάρου Παγκόσμιου Ποντιακού Ελληνισμού Σουρμένων» και στη Θεσσαλονίκη η δημιουργία Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού στο Μητροπολιτικό Πάρκο στο πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά, είναι εγχειρήματα που θα λειτουργήσουν ως εστίες διαφύλαξης της μνήμης και διαχρονικά σημεία αναφοράς.
Πολλοί φορείς και προσφυγικά σωματεία έχουν ετοιμάσει για το 2022 προγράμματα με δράσεις που θα τιμήσουν την επέτειο. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίσαμε μάλιστα να τοποθετήσουμε τη Μικρασιατική Καταστροφή στην κεντρική θεματολογία της κοινής συνεδρίασης της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ελληνισμού της Διασποράς της Βουλής με το Δ.Σ. της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού στη Θεσσαλονίκη (14,15 και 16 Μαρτίου 2022).
Έχουμε μπροστά μας μία χρονιά που μπορεί οδηγήσει σε πρωτοβουλίες ουσίας. Να ανοίξει νέους δρόμους στην ιστορική έρευνα, να απαντήσει σε παλιά, αναπάντητα ερωτήματα και να θέσει νέα, που θα αγγίξουν ολόκληρη την ελληνική κοινωνία.Γιατί δεν υπάρχει πιο επώδυνο και σύνθετο ερώτημα στην ελληνική ιστορία μέχρι και σήμερα από το πώς και γιατί οδηγηθήκαμε στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Κι αυτή η επέτειος μνήμης που αγγίζει σημεία που πονούν έναν αιώνα τώρα, δεν έχει άλλο νόημα παρά να ιδωθεί με μία νέα, σύγχρονη ματιά με τρόπο που να συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Για να μη μείνει το 2022 ως έτος μνήμης και οδύνης αλλά ως ένα έτος προβληματισμού και αναστοχασμού και εντέλει εθνικής αυτογνωσίας.
*Βουλευτής ΝΔ Β’ Θεσσαλονίκης- Πρόεδρος της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Ελληνισμού της Διασποράς
