Τις περισσότερες φορές, το πανηγύρι γινόταν γύρω από τον μεγάλο πλάτανο, κοντά στην εκκλησία, στην κεντρική πλατεία, τη μέρα που γιόρταζε ο άγιος του χωριού. Δίπλα από τις υπαίθριες ψησταριές και τα καζάνια που ετοίμαζαν το γιορτινό φαγητό, ο παπάς, ο δήμαρχος, ο πρόεδρος του χωριού και ο αγροφύλακας, πιάνονταν χέριχέρι για να δώσουν το σήμα και να αρχίσει ο χορός. Ακολουθούσαν οι προύχοντες του τόπου, οι ξενιτεμένοι που ήρθαν για λίγες μέρες στην πατρίδα, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μικρότεροι και μεγαλύτεροι, όλοι με τα καλά τους ρούχα. Ο κύκλος γινόταν όλο και πιο μεγάλος και από το κέντρο του ακούγονταν δυνατά το κλαρίνο, το βιολί, η κιθάρα, οι ζουρνάδες, οι γκάιντες ή τα χάλκινα, ανάλογα με την περιοχή.
Σήμερα πια, αρκετές δεκαετίες μετά, από τις αίθουσες των παραδοσιακών συλλόγων μπορεί να λείπουν οι χωριάτικες πίτες, η ζωντανή μουσική και τα παραδοσιακά όργανα, αλλά ο ρυθμός του Συρτού, του Τσάμικου, του Μαλεβιζιώτη, του Ζαγορίσιου και του Ζωναράδικου προσκαλεί ανθρώπους κάθε ηλικίας να ενώσουν τα χέρια, με ή χωρίς το γνωστό μαντήλι, για να σύρουν τον χορό… Δενχρειάζεται, μάλιστα, να περιμένει κανείς να γίνει κάποιο πανηγύρι, όπως τις πολύ λίγες φορές το χρόνο που γινότανε παλιά, αφού το ραντεβού των συλλόγων κλείνεται δύο φορές την εβδομάδα.
«Τα τελευταία χρόνια, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πριν από τριάντα, σαράντα, πενήντα ή εξήντα χρόνια, τα πανηγύρια και τα γλέντια ήταν ένα κομμάτι της ζωής των ανθρώπων, όμως δεν γίνονταν πολλές φορές τον χρόνο. Τώρα πια τα μαθήματα που διοργανώνουν οι πολιτιστικοί σύλλογοι αφορούν κάθε ηλικία και κάθε επίπεδο, ενώ, όπως αποδεικνύουν οι επιστημονικές μελέτες των τελευταίων τριάντα χρόνων, έχουν πολλά και σημαντικά οφέλη για την υγεία, ως μια μορφή αερόβιας άσκησης» επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Πολύδωρος Γιαννάκης, καθηγητής Φυσικής Αγωγής, ειδικός Παραδοσιακού Χορού, επιστημονικός συνεργάτης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Πώς μεταφέρεται η ιστορία, η παράδοση και ο πολιτισμός
Μπορεί να λείπουν στοιχεία του παρελθόντος, όπως ο λεβέντης που έσερνε τον χορό, ο ηλικιωμένος που σηκωνόταν από την καρέκλα για να δείξει σε όλους ότι δεν έχει γεράσει, ο κύκλος που έστηνε μόνη της μια μεγάλη οικογένεια και ο οργανοπαίκτης που έπαιζε δίπλα στον κορυφαίο χορευτή, οι παραδοσιακοί χοροί, όμως, έχουν ακόμη τη δύναμη να ξυπνούν μνήμες στους παλαιότερους και να μεταδίδουν στους νεότερους στοιχεία της ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτισμού ενός τόπου.
Σύμφωνα με τον κ. Γιαννάκη, όταν κάποιος μαθαίνει Πεντοζάλη από την Κρήτη, Κότσαρι από τον Πόντο, Ζάραμο από τη Μακεδονία και Μπαϊντούσκα από τη Θράκη, έρχεται σε επαφή με στοιχεία της παράδοσης κάθε τόπου, με διαφορετικά είδη μουσικής και με ήχους από παραδοσιακά όργανα.
Οφέλη για την ψυχική και τη σωματική υγεία
Ταυτόχρονα, σημαντικά οφέλη προκύπτουν για την ψυχική και σωματική υγεία. «Για παράδειγμα, έρευνα σε ηλικιωμένους που χόρευαν παραδοσιακούς χορούς έδειξε βελτίωση της ψυχικής τους κατάστασης, της διάθεσής τους και της ποιότητας ζωής τους. Σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού διαπιστώθηκε βελτίωση της σωματικής λειτουργίας, μείωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και αύξηση του αισθήματος ικανοποίησης από τη ζωή. Στον γενικό πληθυσμό, τα οφέλη περιλαμβάνουν ακόμη τη μείωση του άγχους και τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαποτελεσματικότητας», προσθέτει.
Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα έρευνας του κ. Γιαννάκη που διενεργήθηκε το 2021, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid – 19, με διαδικτυακά μαθήματα παραδοσιακών χορών. Στην έρευνα συμμετείχαν 147 άτομα, που χωρίστηκαν σε μια ομάδα παρέμβασης και σε μια ομάδα ελέγχου. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονταν όσοι συμμετείχαν στα μαθήματα και στη δεύτερη όσοι δεν συμμετείχαν. Με βάση τις απαντήσεις σε σχετικά ερωτηματολόγια, όλα τα θετικά αποτελέσματα που αναφέρθηκαν νωρίτερα καταγράφηκαν στην ομάδα παρέμβασης.
Επιπλέον, ο ίδιος γνωστοποιεί πως σε ό,τι αφορά τη σωματική υγεία, «οι παραδοσιακοί χοροί βελτιώνουν την καρδιοαναπνευστική αντοχή, βοηθούν στη φόρτιση των οστών μειώνοντας τον κίνδυνο της οστεοπόρωσης, βελτιώνουν τη μυική ισχύ αλλά και τη στατική και δυναμική ισορροπία, προστατεύοντας από τις πτώσεις και τον τραυματισμό από αυτές. Παράλληλα, έχουν θετική επίδραση στην οσφυαλγία και τον πόνο στη μέση, την ισχυαλγία και τον ερεθισμό του ισχιακού νεύρου, πετυχαίνοντας παρατεταμένη ανακούφιση και μειώνοντας ακόμη και τη λήψη φαρμάκων».
Όταν οι άνθρωποι έρχονται κοντά…
Πέραν των παραπάνω -και παλαιότερα και σήμερα- διαπιστώνονται οφέλη των παραδοσιακών χορών στην κοινωνικοποίηση των ανθρώπων. Όπως στα πανηγύρια και στα γλέντια δινόταν μια ευκαιρία σε γνωστούς και συγγενείς, από κοντινούς ή μακρινούς τόπους, να ξανασυναντηθούν, έτσι και στις διοργανώσεις των παραδοσιακών συλλόγων γνωρίζονται και συναντώνται άνθρωποι από διαφορετικές περιοχές.
«Πρώτα απ’ όλα, οι άνθρωποι πιάνονται χέρι με χέρι, κοινωνικοποιούνται, χορεύουν, συνεργάζονται, χαμογελούν μαζί», τονίζει ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής και Ειδικός Παραδοσιακού Χορού. Ο ίδιος επισημαίνει ακόμη ότι «στην έρευνα με τα διαδικτυακά μαθήματα παραδοσιακών χορών, συμμετείχαν άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτιστικούς συλλόγους, για παράδειγμα από τη Θεσσαλονίκη και τα Γιαννιτσά. Όταν η έρευνα ολοκληρώθηκε, συνέχισαν να συναντώνται αρχικά διαδικτυακά και στη συνέχεια διά ζώσης. Άρχισαν να επικοινωνούν και έγιναν φίλοι ενώ διατήρησαν και τις παρέες τους».
Οι ξενιτεμένοι
Οι παραδοσιακοί χοροί, άλλωστε, αποτελούν σημείο – κλειδί, που ενώνει το παρελθόν και το παρόν, αλλά και την πατρίδα με την ομογένεια. Ο κ. Γιαννάκης αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σήμερα πια γίνονται διαδικτυακά μαθήματα παραδοσιακών χορών, με τη συμμετοχή ομογενών από την Αυστραλία, ενώ πολλοί παραδοσιακοί σύλλογοι και φορείς στην Ελλάδα έχουν εντάξει τέτοια μαθήματα στο πρόγραμμά τους, ενώνοντας την ελληνική κοινότητα του εσωτερικού και με τις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού.
Από την άλλη πλευρά, τα παλαιότερα χρόνια, οι ξενιτεμένοι έπρεπε να πάρουν άδεια το καλοκαίρι από τη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Σουηδία και την Αυστραλία για να βρεθούν στο πανηγύρι του χωριού. Και η υποδοχή που είχαν ήταν θερμή, όταν τα όργανα άρχισαν να παίζουν το παραδοσιακό τραγούδι:
«ξενιτεμένα μου πουλιά, στον κόσμο σκορπισμένα/ Η ξενιτιά σας χαίρεται, τα νιάτα τα γραμμένα/ Χωρίς γυναίκα και παιδιά, χωρίς γονιούς κοντά σας/ Ανάθεμά σε ξενιτιά, εσύ και τα φλουριά σου/ Μας πήρες τα παιδάκια μας, μωρέ, και τα κρατάς κοντά σου».
Εκδήλωση στο Ωραιόκαστρο για τους παραδοσιακούς χορούς
Πριν από λίγο καιρό, ο δήμος Ωραιοκάστρου, η αντιδημαρχία Σύγχρονου Πολιτισμού, Εξωστρέφειας και Προστασίας ζώων συντροφιάς και η ομάδα ιδιωτικού φυσικοθεραπευτηρίου διοργάνωσαν εκδήλωση για τους παραδοσιακούς χορούς ως θεραπευτική άσκηση για την οσφυαλγία και τον χρόνιο πόνο. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι γνώριζαν ότι θα ακούσουν ομιλίες από τους ειδικούς, είχαν την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα σηκωθούν από τα καθίσματα και θα πιαστούν χέρι χέρι. Έτσι αντέδρασαν με ενθουσιασμό στο κάλεσμα της καθηγήτριας Φυσικής Αγωγής, διδάκτορα ΤΕΦΑΑ – ειδικού κινησιολογίας, Σοφίας Μοναστηρίδου, και χόρεψαν μαζί της Συρτό στα τρία από την Ήπειρο και Συρτό Μακεδονίας. Τον χορό έκλεισαν με τον Πολύδωρο Γιαννάκη, που χόρεψε μαζί τους Ομάλ από τον Πόντο και Ζωναράδικο από τη Θράκη.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
